Marjane Satrapi

Γεννήθηκε το 1969, στο Ραστ, στην περιοχή του Γκιλάν, στις ακτές της Κασπίας Θάλασσας. Λίγο Αζέρα, λίγο Τουρκμένα, Ιρανή πώς να την πει κανείς; Μεγάλωσε στην Τεχεράνη, όπου φοίτησε στο Γαλλικό Κολέγιο, πριν να φύγει για τη Βιέννη και μετά για το Στρασβούργο για να σπουδάσει Καλές Τέχνες. Ανακάλυψε τα κόμικς και την εκφραστική τους δύναμη και από αυτή την αποκάλυψη ξεπήδησε «μια από τις μεγαλύτερες αφηγήτριες της εποχής μας», όπως την χαρακτηρίζουν σήμερα οι Γάλλοι κριτικοί, μιας εποχής που δεν αφορά μόνο το δυτικό κόσμο και τις αυτιστιστικές εμμονές του. Σημαντική για την πορεία της ήταν η συνάντησή της με τον David Β., δημιουργό κόμικς και συνιδρυτή του περίφημου γαλλικού εκδοτικού οίκου L’ Association. Του αφηγήθηκε την οικογενειακή της ιστορία, του μίλησε για πρόγονους διαμελισμένους, για θείους αυτόχειρες, για μαστιγώσεις, για την τραγική θέση της γυναίκες, του μίλησε με λίγα λόγια για την καθημερινότητα στο σημερινό Ιράν. Ακούγοντας τις ιστορίες της, ο David Β. την προέτρεψε να τις αφηγηθεί σε κόμικς. Αυτό ήταν! Γεννήθηκε το Persepolis, ο πρώτος τόμος, που ακολουθήθηκε από άλλους δύο, ο τελευταίος των οποίων εκδόθηκε τον Αύγουστο του 2002. Η επιτυχία του ήταν τεράστια (Βραβείο Alph Art της Ανγκουλέμ, στη Γαλλία, Prix de Lion, στο Βέλγιο). Το γαλλόφωνο (και όχι μόνο) κοινό ανακάλυψε έναν κόσμο που αγνοούσε ή ελάχιστα ήξερε κι εντυπωσιάστηκε από την εκφραστική δύναμη της Satrapi.

Στον πρώτο τόμο, που εκδόθηκε το Νοέμβριο του 2000, η Marjane αφηγείται ένα κομμάτι της οικογενειακής της ιστορίας, καθώς και τα δέκα πρώτα χρόνια της ζωής της, μέχρι την πτώση του καθεστώτος του Σάχη και την αρχή του πολέμου με το Ιράκ. Στο δεύτερο τόμο του Persepolίs, ο οποίος εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2001, αφηγείται τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ και την εφηβεία της, μέχρι την αποχώρησή της για τη Βιέννη, σε ηλικία δεκατεσσάρων ετών. Δημοσίευσε και άλλα άλμπουμ, επιδιώκοντας να μην πέσει στα κλισέ και στην επανάληψη, που πολύ συχνά συνοδεύουν μια μεγάλη επιτυχία. Και τα κατάφερε. Σήμερα το έργο της, και ιδιαίτερα το Persepolis, μεταφράζεται και εκδίδεται σε όλο τον κόσμο.

Το παραπάνω κείμενο βρίσκεται στον κατάλογου του 7ου φεστιβάλ της βαβέλ, το οποίο έλαβε χώρα μεταξύ 10 και 15 Σεπτεμβρίου του 2002, στο άλσος στρατού, στο Γουδή με το γενικό τίτλο “Το άλλο μισό του ουρανού”.

Η Satrapi, η οποία είναι και φοβερή ζωγράφος, έφερε κάτι το πρωτόγνωρο στα ευρωπαϊκά κόμικ στα οποία η δράση εν γένει ξεδιπλώνεται σε σχέση με ορισμένους βασικούς ήρωες. Αντιθέτως, μέσα από την αφήγηση της Ιρανής δημιουργού ξεπηδούν συλλογικές εξιστόρησεις. Χάρη στην ευρυματική της σκηνοθεσία, στα αφαιρεικά της πλάνα και στην λιτή της γραμμή μπορούμε να νιώσουμε οικία με κόσμους δυσπρόσιτους. Δυσπρόσιτους, όχι επειδή είναι αυτοί καθ’ αυτοί μυστικιστικοί ή μειοψηφικοί, αλλά διότι σπανίως αναδύονται στη δημοσιότητα με διαυγή τρόπο. Πόσο σπάνιο φαινόμενο είναι άραγε οι μουσουλμάνες γυναίκες, οι μπερδεμένοι μεσήλικες, οι γοητευτικές γιαγιάδες κι οι “περίεργες” έφηβες; Οι περιπλεκόμες, άλλοτε παράλληλες κι άλλοτε αλληλοτεμνόμενες πορείες όλων αυτών των υποκειμένων αναδεικνύονται με όλον τους τον πλούτο μέσα σ’ ένα πλαίσιο που τις φωτίζει. Κι είναι αυτό το πλαίσιο που δίνει στους χαρακτήρες των ηρώων καθ’ αυτών, το ειδικό τους βάρος.

…Μερικά χρόνια μετά, το 2007, τα τεκταινόμενα του Persepolis μεταφέρθηκαν σε ταινία καθιστώντας τη δημιουργό της γνωστή σ’ ένα ακόμα ευρύτερο κοινό. Η εποχή αυτή όμως, έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Διότι, αν τότε μπορούσαμε να γλιστρήσουμε στην πλάνη πως υπάρχει χώρος στα mainstream media για μια γυναίκα και μάλιστα Ιρανή δημιουργό η οποία καταδείκνυει την ιμπεριαλιστική, σεξιστική δυτική κοσμοαντίληψη, σήμερα κάτι τέτοιο φαντάζει σα μακρινό όνειρο. Καλη τύχη Marjane, καλή τύχη σε όλου/ες μας.

Παρακάτω μπορείτε να ξεφυλλίσετε μια “διαφορετική” μικρή ιστορία της. Διαφορετική; Ίσως όχι και τόσο ως προς τα θέματα και τη γραμμή· σίγουρα όμως ως προς τη μυθοπλασία και την αφήγηση. Αν συνήθως οι ιστορίες της είναι μαγευτική δαντέλα, η συγκεκριμένη είναι μια θυμωμένη γραμμική κραυγή.