Reiser

Η παρουσίαση ενός τύπου όπως ο Reiser είναι ευθύς εξαρχής ένα εγχείρημα καταδικασμένο. Όχι βέβαια επειδή πρόκειται για τον καλύτερο σχεδιαστή, ή για τον μεγαλύτερο μάστορα της αφήγησης του καιρού του.Όχι, σίγουρα όχι. Ούτε επειδή πρόλαβε ν’ αποτελέσει ένα σημείο αναφοράς ως προσωπικότητα κι ως δημιουργός -παρόλο που πέθανε νωρίς- ανάμεσα στους κύκλους της αντικουλτούρας της γαλλίας τη δεκαετία του 1960 και του 1970. Είναι μάλλον λόγω του ότι κάθε προσπάθεια να κοιτάξει κανείς το έργο του σφαιρικά, κάθε προσπάθεια να σταθεί στα επιμέρους χαρακτηριστικά και τα δομικά του στοιχεία, στο πολιτικό του υπόβαθρο καθώς και το συντακτικό των εκφραστικών του μέσων, ε λοιπόν, κάθε τέτοια προσπάθεια είναι καταδικασμένη να μπουρδουκλωθεί μέσα στο χάος που δημιουργεί η εκρηκτική ζεύξη πολιτικής και χιούμορ. Το να περιγραψεί λοιπόν κανείς με πεζό λόγο την περίπτωση του Reiser είναι σαν να κοροϊδεύει τον εαυτό του… Γι΄ αυτό ας είμαστε τυπικοί, ελπίζοντας να πέσουμε σ’ όσο το δυνατό λιγότερες παγίδες.

O κατά κόσμον Jean-Marc Roussillon λοιπόν, γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1941 στην επαρχία της Λωρραίνης και πέθανε στο Παρίσι, το Νοέμβριο του 1983. Ξεκίνησε να δημοσίευει κόμικς μόλις το 1959, στο “La Gazette de Nectar”, περιοδικό μιας εταιρίας παραγωγής κρασιών. Πολύ νωρίς μεταπήδησε στα πιο δημοφιλή πολιτικά-σατυρικά περιοδικά του γαλλικού underground. Οι κυνικές ιστορίες του φιλοξενούνταν επίσειρά ετών στα αδελφά περιοδικά Hara Kiri και Charlie Hebdo. Το Hara Kiri εκδιδόταν από το 1960 σε μηνιαία βάση και το 1969 απέκτησε ένα μικρό αδελφάκι, το Hara Kiri Hebdo. Όμως το Νοέμβριο του 1970, το περιοδικό αυτό, που έφερε τον υπότιτλο “Journal Bete et mechant” (περιοδικό ηλίθιο και μοχθηρό), κρίθηκε παράνομο από τον υπουργό εσωτερικών, Raymond Marcelin! Φυσικά δεν ήταν η πρώτη φορά που η συντακτική ομάδα αντιμετώπιζε προβλήματα με το νόμο, αλλά αυτήν τη φορά το είχαν μάλλον παρακάνει… Στο εξώφυλλο του τεύχους σχολιαζόταν βιτριολικά το ευτυχές γεγονός του θανάτου -ίσως της πλέον εμβληματικής πολιτικής γαλλικής φιγούρας του 20ου αιώνα- του στρατηγού Charles de Gaulle. Σχεδόν αμέσως μετά γεννήθηκε το Charlie Hebdo. Η ίδια δυναμική και πάνω κάτω οι ίδιοι συντελεστές συνέχισαν να εκδίδουν ένα περιοδικό που εξέφραζε τον πλουραλισμό των ακροαριστερών απόψεων και περιείχε ρεπορτάζ, κείμενα κριτικής, σάτυρας και φυσικά κόμικς. Πρόκειται για περιοδικά τα οποία φιλοξένησαν μερικούς από τους σημαντικότερους δημιουργούς της εποχής αλλά, κυρίως, ανέδειξαν “ανορθόδοξους” -μέχρι τότε- τρόπους σχολιασμού της πραγματικότητας. Τρόπους που ακολουθούσαν την πολιτική και ποιλιτισμική έκρηξη της εποχής. Ανάμεσα στους βασικούς συντελεστές όλης αυτής της ιστορίας ήταν κι ο Francois Cavanna, συγγραφέας δοκιμίων, σάτυρας και λογοτεχνίας αλλά πρόσωπο σημαντικότατο για τον αγαπημένο μας Reiser.

Μέσα α’ αυτό το περιβάλλον λοιπόν διέπρεψε ο Reiser. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι ιστορίες του δημοσιευόταν αποκλειστικά εκεί – κάθε άλλο. Η πορεία του στο χώρο των κόμικς είναι πλούσια σε συνεργασίες με διαφορετικούς ανθρώπους, έντυπα και σχολές. Τα έργα του δημοσιεύονταν σε πλήθος άλλων περιοδικών όπως τα “La Guele Ouverte”, “BD”, “Arts”, “Noir”, “La Vie du Rail”, “Elle”, “Tin Tin” κ.α. Για μια περίδο μάλιστα ο Reider δούλεψε και για το “Pilote”, στο τιμόνι του οποίου βρισκόταν ο διάσημος Rene Goscinny (δημιουργόυς μεταξύ άλλων του “Asterix” και του “Lucky Luke”). Όμως η ανήσυχη γραμμή του δεν ταίριαζε στο ύφος του “Pilote”. Έτσι εκεί δούλεψε περισσότερο ως σεναριογράφος παρά ως σχεδιαστής. Αλλά το 1972, λόγω μιας εσωτερικής διαμάχης, η συνεργασία αυτή σταμάτησε. Εν τω μεταξύ, το 1968 δημοσίευσε στα αναρχικά περιοδικά “Enrage” και “Action”. Σχεδόν μια δεκαετία μετά, το 1981, όταν το “Charlie Hebdo” έκλεισε για πρώτη φορά, ο Reiser μεταπήδησε στο “Nouvel Observateur” και το “L’ Echo des Savanes” στο οποίο ξεκίνησε μια σειρά με τίτλο “Les Sales Blaques” την οποία συνέχισε με επιτυχία ο Vuillemin, μετά το θάνατο του Reiser, το 1983.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο γάλλος αυτός δημουργός της ακροαριστεράς, είναι ακόμα και σήμερα, 3 δεκαετίες μετά το θάνατο του, ένας από τους πιο αναγνωρίσιμους σκιτσογράφους της ευρώπης. Κι υπάρχουν αρκετοί λόγοι γι αυτό. Ο Reiser έφτιαχνε κόμικς τα οποία είναι αδύνατον να διαβάσει κανείς μόνον ως πολιτικά ή μόνον ως σατυρικά. Είναι μάλλον αδύνατον να αντιμετωπίσει κανείς τους ήρωες του (όπως το Μεγάλο Ρεμάλι, τη Ζανίν, ή το παιδί με τα κόκκινα αυτιά), ως ιδιαίτερες περιπτώσεις. Πάρολο που περνάνε από απίστευτες δοκιμασίες… Οι καταστάσεις που συνθέτει απειχούν μιαν εποχή γεμάτη από έντονες αντιθέσεις, πυκνές πολιτικές ανακατατάξεις και εμφατικά διατυπωμένα πιστεύω. Κι ο Reiser καταφέρνει να δέσει στην αφήγηση τους τόσο τις ταξικές και τις έμφυλες αντιθέσεις, όσο και το χείμαρρο των πολιτιστικών αλλαγών. Χωρίς μάλιστα να αναπαράγει στερεοτυπικές απεικονίσεις, χωρίς να ψάχνει το καταφύγιο κάποιος πολιτικής καθαρότητας, χωρίς να εξειδανικεύει, ή να ηρωοποιεί κανέναν, χωρίς να ξεχωρίσει τις ιδεολογίες από τις επιθυμίες. Χωρίς, τέλος, να μεμψιμοιρεί για τη “διάσωση” του ατόμου μέσα σε μια καταπιεστική κοινωνία. Το χιούμορ του Reiser, είναι καταλυτικό κι απελευθερωτικό, πολυεπίπεδο και κατανοητό συνάμα. Γι’ αυτό άλλωστε και μέχρι και σήμερα, οι βινιέτες του, χρησιμοποιούνται από αντικαθεστωτικές πολιτικές ομάδες.

Παρακάτω μπορείτε να ξεφυλλίσετε ένα αφιέρωμα που έγινε στον Reiser λίγο μετά το θάνατο του, στο τεύχος 32 της βαβέλ, το Δεκέμβριο του 1983. Αποτελείται από κείμενα συνεργατών του και φυσικά από αρκετά από τα κόμικς του ιδίου…

Ενώ εδώ, μπορείτε να ξεφυλίσετε ένα ακόμη αφιέρωμα στον Reiser, από το τεύχος 147 της βαβέλ, μερικές “βουκολικές” ιστορίες και μια εισαγωγή που περιλαμβάνει αναφορές στον πρόωμα χαμένο γάλλο δημιουργό από τους κοντινούς του. Το εξώφυλλο είναι του συγκεκριμένου τεύχους της βαβέλ…

Κι αν μελαγχολήσατε ρίξτε μια ματιά σε μερικές σελίδες του μεγάλου ρεμαλιού και κυρίως μια απίστευτη συνένετυξη του Reiser από τα χρόνια του Hara-Kiri…